65. Enigma's
Gisteren ontdekte ik in het Rijksmuseum een wand met sleutels
én sloten. Het ene nog ingewikkelder dan het ander. Te ontsluiten door vernuft of brute kracht.
In de recente film 'The Imitation Game' gaat het om versleuteling van informatie. Hoe kraak je de Enigma-codeermachine die de Duitsers in de oorlog gebruikten? Oplossing: door een vernuftig soort brute kracht. Door het ontwikkelen van een machine die het proces van trial-and-error dusdanig versnelt dat je niet pas 'Bingo!' hoort wanneer het te laat is.
? → !
De film fascineert meervoudig, al is het hoofdthema op zich al dramatisch genoeg: oorlogsheld wordt alsnog afgestraft op een ander front. Een variant op Winston Churchill, nu 50 jaar dood, die na de oorlog de verkiezingen verloor.
Maar er is meer. Je realiseert je dat een straf die we inmiddels zien als barbaars zo kort geleden nog normaal was. Daarnaast besef je weer eens hoe knap mensen zijn. En dat al een tijdje. Zelf ga ik niet eens beginnen aan een poging de fijnheden van een machine te doorgronden die in essentie al ruim een eeuw geleden is bedacht.
Destijds werden op verschillende plekken in de wereld patentaanvragen gedaan voor vergelijkbare principes. Los van het 'overnemen' van andermans ideeën, is het nu eenmaal goed mogelijk dat bij een zekere stand der wetenschap er bij meerdere mensen (ongeveer) hetzelfde licht op gaat.
The Imitation Game is een speelfilm en dat eist in de regel een versimpelde voorstelling van zaken. Zo is er in de film geen aandacht voor het feit dat het breken van de Enigma-code voortbouwde op een eerdere doorbraak 'Made in Poland'. Bijvoorbeeld. Net zo, zou het te ver voeren aandacht te besteden aan een heel ander enigma, maar dan van Hollandse bodem.
De Nederlander Hugo Koch vroeg al in 1919 een patent aan voor een vergelijkbare machine als de Enigma. Hoe het precies zat met die octrooi-aanvraag is onderwerp van discussie. In feite zou het gaan om een uitvinding van de heren Spengler en Van Hengel, marine-officieren in Nederlands-Indië. Speculatie bestaat over de kwestie of aan Kochs aanvraag diefstal voorafging, dan wel dat hij een stroman was voor het tweetal. Zeker is dat het patent werd gekocht door de Duitser Scherbius die ook zelf al een patent op dit gebied op zijn naam had staan. Ook staat vast dat het bedrijf van Koch door de wereld ging als N.V. Ingenieursbedrijf Securitas en dat van Scherbius als Gewerkschaft Securitas. Mysterieus allemaal. Hoe het ook zij, het had er de schijn van dat het een en ander verband hield met het omzeilen van beperkingen die golden ten aanzien van de Nederlandse neutraliteit tijdens de Eerste Wereldoorlog en de restricties die waren opgelegd aan Duitsland in het Verdrag van Versailles.
Het is geen geheim dat in de wereld van geheimen de neiging bestaat zoveel mogelijk geheim te houden. Daaronder het feit dat je het geheim van de ander kent. Zoals ook in de film aan de orde komt, werden er ter ere van Enigma zelfs willens en wetens operaties uitgevoerd die tot de vermijdbare dood van velen leidden, alleen om de vijand niet te laten merken dat de code was gekraakt. Naar verluid werden Enigma-machines ook na de oorlog aan derde overheden verkocht, zodat de versleutelde berichten daarvan dus relatief simpel konden worden gelezen.
$%^&* → Ciao!
Het doet je je afvragen wat we in onze tijd niet weten inzake wat er allemaal door wie geweten wordt. Nu was op zich het meest verrassende van de onthullingen van Edward Snowdon dat iedereen daarover zo verbaasd bleek. Al veel eerder was immers bekend dat er onder de naam 'Echelon' een internationaal samenwerkingsverband bestond waarmee alle communicatie wordt gescreend. Wellicht drong het niet goed tot ons door omdat we amper konden geloven dat zoiets technisch mogelijk was. (Terwijl we het wel normaal vinden dat op een usb-stickje meer te lezen kan staan dan we in duizend levens kunnen verwerken).
In Nederland is het decoderen van informatie de opdracht van het Strategisch Verbindingsinlichtingen Centrum (SVIC). Over het algemeen proberen overheden bij het ontwikkelen van nieuwe technologieën een vinger in de pap te hebben. Ze willen dat alles voor hen links- of rechtsom kraakbaar blijft. Maar naar het schijnt wordt het voor de instanties steeds moeilijker de commerciële encryptietechnieken bij te benen. (Ook van de Enigma-machine bestonden trouwens zowel militaire als commerciële varianten).
Terwijl alles almaar geavanceerder wordt, vraag je je af of het definitief onkraakbare ooit werkelijkheid wordt. Waarschijnlijk niet. Versleutelaars en ontsleutelaars opereren doorgaans met meer of minder vertraging op hetzelfde niveau. En al zou er zoiets kunnen bestaan als onkraakbaarheid, dan blijft er nog die ene zwakke schakel over, de achterdeur beter bekend als mens. Althans, voorlopig.
Ja, mensen. Zij zijn degenen die al die geheimen koesteren of verraden. Dat laatste niet zelden door iets waar knappe koppen maar geen vat op krijgen: de sleutel tot iemands hart.
